جرائم پزشکی به اعمال خلاف قانون و اخلاقی گفته میشود که پزشکان یا کادر درمان در حین ارائه خدمات پزشکی، بهصورت عمدی یا بر اثر تقصیر، مرتکب آن میشوند. جهت رزرو وقت مشاوره با شماره ۰۹۱۲۸۳۹۴۴۸۳ تماس حاصل فرمائید.
جرائم پزشکی به اقدامات غیرقانونی، تقلبآمیز یا سهلانگارانهای گفته میشود که توسط پزشکان، پرستاران، کادر درمانی یا مراکز پزشکی انجام میشود و منجر به آسیب جسمی، روانی یا مالی به بیماران یا جامعه میشود. این جرائم ممکن است عمدی یا ناشی از بیاحتیاطی باشند و در سیستمهای حقوقی کشورهای مختلف، مجازاتهای خاصی برای آنها در نظر گرفته شده است.
انواع جرائم پزشکی:
-
اشتباهات پزشکی (سوءعمل غیرعمدی):
-
تشخیص نادرست بیماری
-
خطا در تجویز دارو یا جراحی
-
سهلانگاری در درمان (Negligence)
-
-
جرائم عمدی پزشکی:
-
انجام عملهای غیرضروری برای کسب درآمد (جراحیهای تجویزی نادرست)
-
جعل مدارک پزشکی (مانند گواهی فوت یا بیماری ساختگی)
-
مشارکت در قتل یا آسیبرسانی عمدی به بیمار (اتانازی غیرقانونی، تجاوز به بیماران و…)
-
-
تخلفات اخلاقی و حرفهای:
-
افشای اسرار بیماران (نقض حریم خصوصی)
-
دریافت رشوه یا امتیاز غیرقانونی از بیماران یا شرکتهای دارویی
-
عدم رعایت پروتکلهای درمانی استاندارد
-
-
جرائم مرتبط با تجهیزات و داروها:
-
استفاده از داروهای تقلبی یا تاریخگذشته
-
فروش غیرمجاز داروها یا اعضای بدن
-
استفاده از تجهیزات پزشکی غیراستاندارد
-
پیامدهای جرائم پزشکی:
-
مجازاتهای کیفری (حبس، پرداخت جریمه، تعلیق پروانه پزشکی)
-
مجازاتهای مدنی (پرداخت خسارت به بیمار یا خانواده وی)
-
محرومیت از ادامه فعالیت پزشکی
راههای پیگیری جرائم پزشکی:
-
شکایت به سازمان نظام پزشکی کشور
-
مراجعه به پلیس یا دادگاههای کیفری
-
ارائه مدارک به کمیسیون رسیدگی به تخلفات پزشکی
اگر فکر میکنید قربانی یک جرم پزشکی شدهاید، بهتر است با یک وکیل متخصص در حقوق پزشکی مشورت کنید.
رسیدگی به جرائم پزشکی در ایران دارای سازوکار ویژهای است، زیرا این جرائم در تقاطع حقوق کیفری، حقوق مسئولیت مدنی و مقررات نظام پزشکی قرار دارند. در ادامه، روند کامل رسیدگی به جرائم پزشکی را بهصورت گامبهگام و دقیق شرح میدهم:
۱. شروع فرآیند رسیدگی: طرح شکایت
پروندههای جرائم پزشکی معمولاً با شکایت بیمار یا اولیای دم در یکی از مراجع زیر آغاز میشود:
دادسرا (مرجع قضایی)
سازمان نظام پزشکی (مرجع صنفی انتظامی)
دادسرای ویژه رسیدگی به جرائم پزشکی و دارویی (در برخی شهرها مانند تهران)
۲. ارجاع به پزشکی قانونی
برای بررسی ادعای بیمار، دادسرا یا نظام پزشکی، موضوع را به سازمان پزشکی قانونی ارجاع میدهند تا درباره موارد زیر نظر کارشناسی بدهد:
وجود یا عدم وجود تقصیر پزشکی
میزان آسیب وارده و رابطه آن با عمل پزشک
درصد و نوع دیه، در صورت لزوم
نظر پزشکی قانونی نقش مهمی در تعیین مسئولیت کیفری یا مدنی پزشک دارد.
۳. رسیدگی در مرجع قضایی (دادسرا و دادگاه)
اگر شکایت از جنبه کیفری باشد، روند زیر طی میشود:
الف. در دادسرا:
بازپرس یا دادیار پرونده را بررسی میکند
از پزشک توضیح خواسته میشود
کارشناسیهای لازم انجام میشود
در صورت احراز وقوع جرم، کیفرخواست صادر میگردد
ب. در دادگاه کیفری:
پرونده به دادگاه کیفری دو (برای اکثر جرائم پزشکی) ارسال میشود
جلسات رسیدگی با حضور پزشک، بیمار یا اولیای دم، و وکلای طرفین برگزار میشود
پس از بررسی، حکم تبرئه یا محکومیت صادر میشود
۴. رسیدگی در سازمان نظام پزشکی (مرجع انتظامی)
این مسیر برای بررسی تخلفات صنفی و اخلاقی پزشکان است. ممکن است همزمان با مسیر قضایی یا بهصورت مستقل باشد.
مراحل:
۱. شکایت به هیأت بدوی انتظامی نظام پزشکی
2. احضار پزشک و شنیدن دفاعیات
3. استعلام نظر کارشناسی
4. صدور رأی (توبیخ، تعلیق، لغو پروانه، جریمه و …)
5. قابلیت تجدیدنظر در هیأت تجدیدنظر نظام پزشکی
گاهی یک عمل ممکن است همزمان دارای هر سه جنبه باشد.
نکات مهم:
در جرائم غیرعمدی پزشکی (مثل مرگ ناشی از خطای جراحی)، دیه مجازات اصلی است.
در صورت رضایتنامه کتبی بیمار (بر اساس ماده ۴۹۵ ق.م.ا)، مسئولیت پزشک محدود میشود، اما این رضایت نباید حاصل فریب یا اجبار باشد.
برای سقط جنین، جراحیهای غیرمجاز یا صدور گواهی خلاف واقع، مجازات حبس یا جزای نقدی در نظر گرفته میشود.
جرائم پزشکی به آن دسته از رفتارهای پزشکان، پرستاران یا سایر کارکنان حوزه سلامت گفته میشود که برخلاف قوانین کیفری یا اصول حرفهای پزشکی بوده و برای بیمار، جامعه یا نظام سلامت زیانبار است. این جرائم ممکن است عمدی یا غیرعمدی باشند و بسته به شدت تخلف، میتوانند تحت پیگرد کیفری، انتظامی یا مدنی قرار گیرند.
۱. قتل و صدمات بدنی ناشی از تخلفات پزشکی
قتل شبهعمد یا غیرعمد در نتیجه قصور پزشکی: اگر پزشک بر اثر بیاحتیاطی، بیمبالاتی، یا عدم رعایت مقررات فنی و علمی موجب مرگ بیمار شود.
مثال: تجویز داروی اشتباه منجر به مرگ بیمار.
صدمات بدنی غیرعمد: آسیب به اعضای بدن بیمار در حین درمان بدون قصد، ولی به علت خطا یا بیاحتیاطی.
ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی ناظر به این موارد است.
۲. سقط جنین غیرقانونی
انجام سقط جنین بدون مجوز پزشکی قانونی، حتی با رضایت مادر، جرم است.
بر اساس ماده ۶۲۲ تا ۶۲۴ قانون مجازات اسلامی، انجام، تسهیل یا ترغیب به سقط جنین، مجازات دارد.
۳. افشای اسرار پزشکی
پزشک و سایر اعضای کادر درمان موظف به حفظ اسرار بیمار هستند.
افشای اطلاعات پزشکی بدون رضایت بیمار، مگر در موارد مجاز قانونی، طبق ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی جرم است.
۴. انجام اعمال پزشکی بدون مجوز
هرگونه دخالت در امور پزشکی توسط افراد فاقد صلاحیت (مانند پزشکی، داروسازی، دندانپزشکی و…) جرم است.
موضوع ماده ۳ قانون مربوط به مقررات امور پزشکی، دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی (مصوب ۱۳۳۴).
۵. اعمال منافی عفت در قالب اقدامات پزشکی
بهرهبرداری جنسی از بیمار یا لمس و معاینه غیرضروری یا خارج از موازین اخلاقی و قانونی.
این رفتارها میتوانند مشمول مواد مرتبط با جرائم منافی عفت در قانون مجازات اسلامی شوند.
۶. تجویز داروهای مخدر یا روانگردان بهصورت غیرقانونی
تجویز داروهایی مانند ترامادول، متادون، دیازپام و… بدون ضرورت پزشکی یا بدون نسخه قانونی.
این کار میتواند تحت عنوان معاونت در توزیع مواد مخدر یا سوءاستفاده از موقعیت شغلی بررسی شود.
۷. صدور گواهی خلاف واقع
صدور گواهی سلامت یا بیماری، مرخصی استعلاجی، یا گواهی فوت خلاف واقع.
مشمول ماده ۵۳۹ و ۵۴۰ قانون مجازات اسلامی است.
۸. دریافت وجه یا اجرت اضافی (زیرمیزی)
اخذ وجه مازاد بر تعرفههای مصوب از بیماران، بهویژه در مراکز دولتی، خلاف قانون و قابل پیگرد انتظامی و بعضاً کیفری است.
۹. آزمایشها و اقدامات غیرمجاز بر روی انسان
انجام آزمایشهای علمی یا درمانهای نوین بدون رضایت بیمار یا مجوزهای اخلاقی و قانونی.
ممکن است مشمول عنوانهایی چون ایراد صدمه بدنی، نقض حقوق بشر یا تخلف انتظامی شود.
۱۰. استفاده از تجهیزات پزشکی تقلبی یا تاریخگذشته
بهکارگیری ابزارها و داروهای غیرمجاز یا تاریخگذشته میتواند منجر به مسئولیت کیفری شود.
مجازاتهای جرائم پزشکی بسته به نوع جرم، شدت آن، و نتایج حاصل از آن متفاوت است و ممکن است شامل مجازاتهای کیفری، انتظامی یا مدنی (جبران خسارت) باشد. در ادامه، مهمترین مجازاتهای مرتبط با جرائم پزشکی را در قالب دستهبندی توضیح میدهم:
الف) مجازاتهای کیفری
مجازاتهای کیفری در قانون مجازات اسلامی برای جرائم پزشکی در نظر گرفته شدهاند و شامل موارد زیر هستند:
۱. حبس
مثلاً اگر پزشک به علت بیاحتیاطی باعث مرگ بیمار شود (قتل غیرعمد)، طبق ماده ۶۱۶ ق.م.ا. به شش ماه تا سه سال حبس محکوم میشود.
۲. پرداخت دیه
اگر بیمار دچار صدمه یا فوت شود و پزشک در آن مقصر باشد (ولو غیرعمد)، ملزم به پرداخت دیه به اولیای دم یا شخص زیاندیده است.
رضایتنامه آگاهانه بیمار (رضایتنامه کتبی) فقط پزشک را از مجازات معاف نمیکند، بلکه باید مقررات علمی و فنی نیز رعایت شده باشد.
۳. جزای نقدی
برای مثال، طبق ماده ۶۴۸ ق.م.ا.(افشای اسرار بیمار)، پزشک ممکن است به جزای نقدی از ۵۰ هزار تا ۱۰۰ هزار تومان محکوم شود (قابل تعدیل به نرخ روز).
۴. شلاق تعزیری
در برخی موارد خاص مانند صدور گواهی خلاف واقع یا اعمال منافی عفت، ممکن است شلاق تعزیری به عنوان مجازات در نظر گرفته شود (مثلاً ماده ۵۳۹ ق.م.ا.).
ب) مجازاتهای انتظامی (تخلفات صنفی و حرفهای)
مجازاتهای انتظامی توسط سازمان نظام پزشکی طبق آییننامه انتظامی رسیدگی به تخلفات حرفهای و صنفی شاغلان حرفههای پزشکی اعمال میشود. این مجازاتها شامل:
۱. تذکر یا اخطار کتبی بدون درج در پرونده
2. توبیخ کتبی با درج در پرونده
3. جریمه نقدی (تعیینشده توسط نظام پزشکی)
4. تعلیق موقت از اشتغال به حرفه پزشکی (حداکثر به مدت یک سال)
5. لغو پروانه اشتغال به حرفه پزشکی (محرومیت دائم)
مواردی که تخلف پزشک موجب مرگ یا نقص عضو شده یا حیثیت حرفه پزشکی را خدشهدار کند، معمولاً با مجازاتهای سنگینتر مانند تعلیق یا لغو پروانه همراه است.
ج) مسئولیت مدنی (پرداخت خسارت)
حتی اگر رفتار پزشک جرم نباشد، در صورتی که به بیمار خسارتی وارد شده باشد، پزشک ممکن است مسئول جبران خسارت شود. این خسارات شامل:
هزینه درمانهای اضافی
ازکارافتادگی
هزینههای رواندرمانی یا پرستاری
خسارات معنوی (در موارد خاص)
بر اساس قواعد فقهی و مواد ۱ و ۲ قانون مسئولیت مدنی، پزشک در صورت تقصیر یا تخلف، مسئول جبران خسارت است
۱. سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران
مرجع رسیدگی به تخلفات انتظامی شاغلان حرفه پزشکی و وابسته
وظیفه:
بررسی تخلفات حرفهای و اخلاقی پزشکان و سایر اعضای کادر درمان (پزشک، دندانپزشک، داروساز، ماما، پرستار و…) مانند:
قصور پزشکی
دریافت زیرمیزی
انجام اعمال خارج از صلاحیت حرفهای
بیاحترامی به بیمار
افشای اسرار پزشکی
مراجع زیرمجموعه نظام پزشکی:
۱. هیأت بدوی انتظامی
مرجع نخست رسیدگی به شکایات از پزشکان و کادر درمان
2. هیأت تجدیدنظر انتظامی
برای اعتراض به رأی هیأت بدوی
3. شورای عالی انتظامی
در صورت وجود تخلف در رسیدگی یا صدور رأی از سوی مراجع پایینتر
مبنای قانونی: آییننامه رسیدگی به تخلفات حرفهای و صنفی شاغلان حرف پزشکی و وابسته مصوب هیأت وزیران.
۲. دادسرا و دادگاههای عمومی و انقلاب (مراجع قضایی)
مرجع رسیدگی به جرائم کیفری پزشک
در این موارد وارد میشود:
قتل غیرعمد ناشی از قصور پزشکی
سقط جنین غیرمجاز
افشای اسرار بیمار (ماده ۶۴۸ ق.م.ا.)
صدور گواهی خلاف واقع (ماده ۵۳۹ ق.م.ا.)
تجاوز یا آزار جنسی در قالب درمان
طبابت بدون مجوز
نکته مهم: اگر پزشکی در انجام وظایف خود مرتکب جرم شود، شاکی میتواند به دادسرای جرایم پزشکی یا دادسرای عمومی و انقلاب محل شکایت کند.
در تهران، دادسرای ویژه رسیدگی به جرائم پزشکی زیرمجموعه دادسرای ناحیه ۱۹ است.
۳. شورای حل اختلاف ویژه امور پزشکی (در برخی شهرها)
رسیدگی به دعاوی مالی پزشکی تا سقف قانونی خاص (مثلاً دیه یا خسارات مالی)
در مواردی که موضوع شکایت مطالبه خسارت (نه جرم) است، شورا ممکن است مرجع ابتدایی رسیدگی باشد.
۴. دیوان عدالت اداری
رسیدگی به شکایات از تصمیمات سازمان نظام پزشکی یا نهادهای دولتی در حوزه پزشکی
اگر پزشکی نسبت به تصمیم نظام پزشکی (مثلاً لغو پروانه) یا وزارت بهداشت اعتراض داشته باشد، میتواند به دیوان عدالت اداری شکایت کند.
۵. سازمان تعزیرات حکومتی
رسیدگی به تخلفات صنفی و دارویی
گرانفروشی خدمات پزشکی
دریافت زیرمیزی
استفاده از تجهیزات پزشکی بدون مجوز
تخلفات دارویی (داروخانهها، شرکتهای پخش دارو)
بر اساس قانون تعزیرات حکومتی امور بهداشتی و درمانی (مصوب ۱۳۶۷ و اصلاحات بعدی)
مراجع رسیدگی به تخلفات پزشکی در ایران
در ایران، تخلفات پزشکی بسته به نوع و شدت جرم، در سه مرجع اصلی پیگیری میشوند:
۱. سازمان نظام پزشکی ایران (مرجع رسیدگی به تخلفات انتظامی)
-
صلاحیت: رسیدگی به تخلفات صنفی و حرفهای پزشکان، دندانپزشکان، پرستاران و سایر اعضای کادر درمان
-
تشکیلات رسیدگی:
-
هیأت بدوی تخلفات پزشکی (در استانها)
-
هیأت تجدید نظر تخلفات پزشکی (در تهران)
-
-
انواع تخلفات تحت رسیدگی:
-
خطاهای غیرعمدی پزشکی
-
نقض اخلاق پزشکی
-
تخلف از تعرفههای مصوب
-
عدم رعایت استانداردهای درمان
-
-
مجازاتهای ممکن:
-
توبیخ کتبی
-
جریمه نقدی
-
تعلیق موقت پروانه
-
لغو دائم پروانه طبابت
-
۲. مراجع قضایی (دادسرا و دادگاههای کیفری)
-
صلاحیت: رسیدگی به جرائم کیفری پزشکی
-
مراجع ذیصلاح:
-
پلیس آگاهی (واحد جرائم پزشکی)
-
دادسرای ویژه جرائم پزشکی (در برخی استانها)
-
دادگاههای کیفری
-
-
جرائم تحت رسیدگی:
-
قتل یا آسیب عمدی
-
کلاهبرداری پزشکی
-
تجاوز به بیماران
-
قاچاق اعضای بدن
-
جعل مدارک پزشکی
-
-
روند رسیدگی:
-
شکایت از طریق پلیس یا دادسرا
-
تحقیقات مقدماتی
-
صدور کیفرخواست
-
محاکمه در دادگاه کیفری
-
۳. دادگاههای حقوقی (برای دعاوی مدنی)
-
صلاحیت: رسیدگی به خسارات مالی و جبران ضرر و زیان
-
موارد قابل پیگیری:
-
مطالبه غرامت] برای خطاهای پزشکی
-
جبران خسارت ناشی از نقص عضو
-
ضرر و زیان مالی ناشی از تخلفات پزشکی
-
-
روند کار:
-
تقدیم دادخواست به دادگاه حقوقی
-
ارجاع به کارشناسی
-
صدور حکم به پرداخت خسارت
-
روند کلی رسیدگی به تخلفات پزشکی:
-
شاکی تعیین میکند چه نوع شکایتی دارد:
-
انتظامی → نظام پزشکی
-
کیفری → پلیس و دادسرا
-
حقوقی → دادگاه حقوقی
-
-
مدارک لازم برای شکایت:
-
پرونده پزشکی
-
گواهی پزشکی قانونی
-
شواهد و مستندات
-
-
پیگیری تا صدور رأی نهایی
تفاوت رسیدگی در سازمان نظام پزشکی و مراجع قضایی:
| معیار | سازمان نظام پزشکی | مراجع قضایی |
|---|---|---|
| نوع تخلف | انتظامی و حرفهای | کیفری یا حقوقی |
| مجازات | صنفی (تعلیق پروانه، جریمه) | کیفری (حبس، دیه) یا مدنی (غرامت) |
| سرعت رسیدگی | سریعتر (چند ماه) | طولانیتر (ممکن است سالها طول بکشد) |
| نیاز به وکیل | اختیاری | در موارد کیفری ضروری است |
-
برای تخلفات حرفهای → سازمان نظام پزشکی
-
برای جرائم کیفری → پلیس و دادگاه کیفری
-
برای دریافت خسارت مالی → دادگاه حقوقی