عسر و حرج به معنای شرایطی است که ادامه زندگی برای فرد با مشقت و دشواری غیرقابل تحمل همراه باشد و تحمل آن ممکن نباشد جهت رزرو وقت مشاوره با وکیل حاذق با شماره ۰۹۱۲۸۳۹۴۴۸۳ تماس حاصل فرمائید.
تعریف عسر و حرج :
عسر و حرج به معنای سختی و دشواری است که در شرایط خاصی برای فرد ایجاد میشود. این دو واژه معمولاً در فقه اسلامی برای اشاره به وضعیتی به کار میروند که انجام دادن یا رعایت یک تکلیف شرعی در آن شرایط برای فرد بسیار سخت و دشوار یا غیرممکن میشود
عسر به معنای سختی و مشقت است که فرد در انجام یک کار یا تکلیف دینی با آن مواجه میشود
حرج به معنای گرفتاری یا وضعیتی است که فرد به سبب آن دچار فشار یا مشکل میشود
در صورتی که فردی در موقعیتی باشد که رعایت یک تکلیف دینی به طور معمول بسیار دشوار یا غیرممکن باشد، میتوان از «عسر و حرج» برای تخفیف یا معافیت از آن تکلیف استفاده کرد. در فقه اسلامی، این قاعده برای کاهش سختیها و مشقتهای غیرضروری در زندگی دینی به کار میرود
مواد قانونی :
مواد قانونی مرتبط با عسر و حرج در فقه اسلامی و نظام حقوقی کشورهایی که از قوانین اسلامی پیروی میکنند، به ویژه در قانون مدنی ایران و فقه امامیه، به طور گستردهای مطرح شدهاند. برخی از مهمترین اصول و مواد مرتبط به این مفهوم عبارتند از :
قاعده عسر و حرج در فقه امامیه :
در فقه امامیه، قاعده عسر و حرج به عنوان یک اصل کلی شناخته میشود که به افراد این امکان را میدهد که در صورت سختی یا مشقت شدید، از انجام تکالیف شرعی معاف شوند یا تکلیف آنها تغییر یابد. این قاعده به ویژه در مسائل مربوط به فریضههای عبادی و مسائل خانوادگی کاربرد دارد
مثالهایی از این کاربردها:
نماز و روزه در شرایط سخت: اگر شخصی به دلیل بیماری یا شرایط خاص نتواند روزه بگیرد یا نماز را به طور کامل به جا آورد، قاعده عسر و حرج به او اجازه میدهد که از این تکالیف معاف شود یا تکالیف جایگزین (مثل کفاره یا قضا) را انجام دهد.
طلاق در شرایطی که ادامه زندگی مشترک بسیار سخت باشد: اگر یک زندگی مشترک برای یکی از طرفین به قدری دشوار باشد که ادامه آن باعث مشقت غیرقابل تحمل شود، او میتواند درخواست طلاق کند
قانون مدنی ایران :
در قانون مدنی ایران، مفهوم عسر و حرج در مواردی مانند طلاق، طلاق در موارد خاص و نفقه اشاره شده است :
ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی: این ماده به قضیه طلاق مربوط میشود و بیان میکند که اگر ادامه زندگی برای یکی از زوجین غیرقابل تحمل باشد، آن فرد میتواند درخواست طلاق کند. این ماده به طور غیرمستقیم به قاعده عسر و حرج اشاره دارد
متن ماده: اگر دوام زندگی مشترک موجب عسر و حرج برای یکی از زوجین باشد، دادگاه میتواند حکم طلاق صادر کند
ماده ۱۰۲۹ قانون مدنی: در این ماده نیز در مورد عسر و حرج در خصوص نفقه صحبت شده است و در مواقعی که پرداخت نفقه موجب دشواری زیادی برای فرد شود، امکان تخفیف یا تغییر تکلیف وجود دارد
قانون آیین دادرسی مدنی ایران
در قانون آیین دادرسی مدنی ایران نیز برای تسهیل در رسیدگی به دعاوی که در آنها فرد در وضعیت سخت قرار دارد، تدابیر خاصی وجود دارد که میتواند به عنوان تسهیلکننده استفاده از قاعده عسر و حرج در نظر گرفته شود
قانون حمایت از خانواده :
در قانون حمایت از خانواده ایران، در مواردی مانند درخواست طلاق به دلیل عسر و حرج، این امکان فراهم شده است که فرد بتواند از دادگاه تقاضای فسخ یا طلاق کند، اگر ادامه زندگی مشترک به دلیل مشکلات شدید جسمی یا روحی برای یکی از طرفین غیرقابل تحمل باشد
به طور کلی، قاعده عسر و حرج به عنوان ابزاری برای کاهش سختیها در نظامهای حقوقی مبتنی بر فقه اسلامی و قوانین مدنی ایران شناخته میشود، و در مواقعی که افراد در شرایط دشوار قرار دارند، میتواند موجب تخفیف یا تغییر تکالیف دینی یا حقوقی آنان گردد
شرایط ۱۲گانهای که به عنوان مصداقهای عسر و حرج در زندگی زناشویی شناخته شدهاند، در آییننامه اجرایی تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران آمدهاند. این شرایط در دادگاه خانواده میتوانند دلایل موجهی برای درخواست طلاق از سوی زن باشند. بر اساس این آییننامه، اگر زن بتواند یکی یا چند مورد از این ۱۲ مورد را اثبات کند، میتواند با استناد به عسر و حرج تقاضای طلاق کند
شرایط ۱۲ گانه عسر و حرج (براساس آییننامه اجرایی تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی) :
ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه
اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر یا ابتلا به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد کند و امکان ترک آن در مدت معقولی وجود نداشته باشد
آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک ۷/۱ _ دفتر وکالت
مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید
محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر :
ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج نسبت به زوجه که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد
ابتلای زوج به بیماریهای صعبالعلاج روانی یا جسمی که ادامه زندگی را برای زوجه دشوار کند
ترک انفاق و عدم پرداخت نفقه توسط زوج در صورت اثبات
ازدواج مجدد زوج بدون رضایت زوجه اول که باعث ایجاد عسر و حرج برای زوجه اول شود
بیماری یا ناتوانی جنسی مرد به نحوی که امکان نزدیکی و رابطه زناشویی را سلب کند
ناباروری و ناتوانی زوج از بچهدار شدن در صورتی که برای زوجه قابل تحمل نباشد
اشتغال مرد به کاری که موجب تحقیر یا آزار روحی زن شود، یا خلاف شان خانوادگی او باشد
بیعدالتی شدید زوج در رفتار با زوجه یا سایر همسران (در صورت تعدد زوجات)
هرگونه شرایط خاص دیگر که ادامه زندگی را برای زوجه مشقتبار سازد و از نظر عرفی و عقلی قابل تحمل نباشد
این موارد اگرچه به صورت صریح در آییننامه آمدهاند، اما دادگاه میتواند موارد دیگری را نیز در چارچوب عسر و حرج در نظر بگیرد، مشروط به اینکه زن بتواند آن را اثبات کند و قاضی تشخیص دهد که ادامه زندگی واقعاً برای او غیرقابل تحمل است
اثبات عسر و حرج در دادگاه :
اثبات عسر و حرج در دادگاه، بهویژه در دعاوی مربوط به درخواست طلاق از سوی زن، نیاز به ارائه دلایل و مدارک مستند دارد که نشان دهد ادامه زندگی زناشویی برای زن غیرقابل تحمل شده است. دادگاه در این موارد با دقت بررسی میکند که آیا واقعا شرایط مصداق عسر و حرج هست یا نه
ارائه شهادت شهود:
زن میتونه از افراد مورد اعتماد، آشنا، همسایه یا خانواده که در جریان مشکلات زناشوییاش هستن، بهعنوان شاهد استفاده کنه
شهادت شهود درباره رفتار خشونتآمیز، اعتیاد، ترک منزل یا دیگر مشکلات میتونه در تصمیم قاضی مؤثر باشه
گزارش پزشکی قانونی :
در مواردی مثل ضرب و جرح، بیماری صعبالعلاج زوج، آزار جسمی یا جنسی، مراجعه به پزشکی قانونی و دریافت گزارش معتبر، یکی از قویترین راههای اثباته
اگر زوجه تحت آزار جسمی قرار گرفته باشه، آثار کبودی، شکستگی یا جراحات میتونه مستند باشد
گزارش پلیس یا کلانتری :
اگر زن در مواردی مثل خشونت خانگی، تهدید، اخراج از خانه یا مزاحمت به کلانتری مراجعه کرده باشه، پرونده انتظامی و گزارش مأمورین پلیس میتونه به عنوان مدرک ارائه بشه
مدارک رسمی دادگاه یا مراجع قضایی :
احکام قطعی کیفری مثل محکومیت شوهر به زندان، عدم پرداخت نفقه یا سوءرفتار میتونه مستند بشه
رأی قطعی دادگاه مبنی بر محکومیت شوهر به حبس یا اثبات اعتیاد نیز قابل استفاده است
آزمایش و مدارک پزشکی :
در مواردی مثل اعتیاد، بیماریهای روانی یا جنسی، ناتوانی جنسی یا ناباروری مرد، ارائه مدارک پزشکی معتبر از مراکز درمانی تخصصی اهمیت داره
اظهارات خود زوجه + سابقه شکایات :
اگرچه صرف اظهارات زن بهتنهایی کافی نیست، اما وقتی با مدارک و مستندات دیگه همراه باشه، قدرت اثباتی پیدا میکنه
سابقه شکایات قبلی یا درخواستهای رسمی در این مورد هم نشوندهنده تداوم مشکل و جدی بودن شرایطه
نامهها، پیامها، مکاتبات، چتها یا فایلهای صوتی و تصویری :
پیامکها، چتهای واتساپ یا تلگرام که حاوی توهین، تهدید یا اعتراف به رفتار نادرست باشه، میتونه کمک کنه
در بعضی موارد حتی فایل صوتی یا تصویری هم میتونه بهعنوان قرینه استفاده بشه، البته باید از نظر قانونی بهدرستی اخذ شده باشه
استعلام از مراکز ترک اعتیاد، زندان، اداره ثبت احوال :
مثلاً در صورت اعتیاد همسر، استعلام از کمپ ترک اعتیاد یا مراکز بهداشت قابل استفادهست
در مورد محکومیت کیفری، استعلام از مراجع قضایی یا زندان لازم میشه
نکته مهم:
قاضی با جمعآوری این مستندات و ارزیابی اوضاع و احوال خاص زندگی زوجه، تصمیم میگیره که آیا وضعیت ایجاد شده واقعاً مصداق عسر و حرج هست یا نه. پس صرف ارائه یک مدرک ممکنه کافی نباشه، ولی ترکیب چند دلیل مستند و مستدل میتونه روند پرونده رو بسیار تقویت کند
مدارک مورد نیاز برای عسر و حرج :
برای اثبات عسر و حرج و درخواست طلاق در دادگاه، نیاز به ارائه مدارک مستند و معتبر دارید که نشان دهد شرایط زندگی شما به حدی دشوار شده که ادامه زندگی مشترک قابل تحمل نیست. در اینجا، مهمترین مدارک مورد نیاز برای اثبات عسر و حرج را برای شما توضیح میدهم:
مدارک پزشکی و گزارشهای پزشکی قانونی :
گزارشهای پزشکی قانونی: اگر زن در معرض آزار جسمی قرار گرفته یا آسیبهایی دیده است (مانند ضرب و جرح)، میتواند با مراجعه به پزشکی قانونی گواهی بگیرد.
گزارشهای بیمارستانی: در صورتی که شوهر به بیماریهای روانی یا جسمی صعبالعلاج مبتلا باشد، مدارک پزشکی معتبر از بیمارستانها یا پزشکان متخصص برای اثبات این بیماریها ضروری است
گواهیهای پزشکی از پزشکان متخصص: در صورتی که شوهر به اعتیاد، بیماری جنسی یا ناتوانی جنسی مبتلا باشد، گواهی از پزشک متخصص یا مراکز درمانی برای اثبات این موضوعها معتبر است
گزارشهای پلیس و مراجع قضائی:
پرونده پلیسی: در صورتی که زن به دلیل خشونت یا تهدیدات شوهر به کلانتری یا پلیس مراجعه کرده باشد، میتواند پرونده پلیسی یا گزارش پلیس را به عنوان مدرک ارائه دهد
رای دادگاه: اگر شوهر محکوم به حبس (بیش از ۵ سال)، یا مرتکب جرمهای جدی شده باشد، حکم دادگاه به عنوان مدارک معتبر در این زمینه محسوب میشود
مدارک مربوط به ترک انفاق:
اظهارنامه یا شکایت نفقه: اگر شوهر از پرداخت نفقه به مدت طولانی خودداری کرده باشد، زن میتواند شکایت از عدم پرداخت نفقه انجام دهد و مدارک مربوط به این شکایتها را به دادگاه ارائه دهد
نامههای رسمی از سازمانهای حمایتی: در صورت اثبات این که شوهر به هیچ وجه از لحاظ مالی از زن حمایت نمیکند، مدارک مربوط به این موضوع قابل استفاده هستند
استشهادیه از شهود و شهادت افراد :
شهادت شهود: زن میتواند از افراد معتمد (مثل خانواده، همسایهها یا دوستان) که شاهد رفتار نادرست و آزارهای شوهر هستند، شهادت بگیرد. شهادت شهود به خصوص در موارد خشونت خانگی، ترک منزل، یا سوءرفتارهای مداوم میتواند بسیار مفید باشد
آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک ۷/۱ _ دفتر وکالت
مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید
پیامها و مکاتبات مکتوب :
پیامهای تهدیدآمیز یا توهینآمیز: چنانچه شوهر در پیامکها، چتهای تلگرامی یا واتساپی به طور مکرر توهین کرده یا تهدید به خشونت کرده باشد، این پیامها میتواند مدرک مستند برای اثبات عسر و حرج باشد
گزارشهای تلفنی یا صوتی: اگر شوهر در تماسهای تلفنی یا فایلهای صوتی تهدیدات یا رفتارهای غیرقابل تحمل را مطرح کرده باشد، میتوان از این فایلها به عنوان مدرک استفاده کرد
استعلام از مراکز و سازمانهای مختلف :
استعلام از زندانها: اگر شوهر به مدت طولانی در حبس به سر میبرد، میتوان از مراجع قضایی و زندانها استعلام گرفت
استعلام از مراکز ترک اعتیاد: در صورت اعتیاد شوهر، میتوان از مراکز ترک اعتیاد گواهی و استعلام گرفت
مدارک مربوط به اشتغال و رفتار نامناسب شوهر:
گزارشهای مربوط به اشتغال شوهر: اگر شوهر شغل خاصی داشته باشد که به دلیل رفتار غیرانسانی یا تحقیرآمیز او باعث مشکلات روحی و روانی برای زوجه شود، مدارک مربوط به نوع اشتغال و تأثیر آن بر زندگی زناشویی میتواند بهعنوان مستندات قابل استفاده باشد
اسناد مالی و حسابهای بانکی:
مدارک مالی: در صورتی که شوهراموال مشترک را به طریقی که به ضرر زن باشد، پنهان کرده یا از پرداخت حقوق زوجه خودداری کند، اسناد مالی و حسابهای بانکی میتواند به اثبات عدم انفاق و مشکلات اقتصادی کمک کند
نکته مهم:
برای اثبات عسر و حرج، بهتر است چندین مدرک و دلیل مستند به دادگاه ارائه دهید تا احتمال پذیرش درخواست طلاق توسط دادگاه بیشتر باشد. در بسیاری از موارد، یک مدرک بهتنهایی کافی نیست و ترکیب چندین مدرک معتبر کمک بیشتری میکند