دادسرای نظامی

دادسرای نظامی مرجعی قضایی است که به جرائم ارتکابی توسط نظامیان (نظامی و انتظامی) در حین خدمت یا به سبب آن رسیدگی می‌کند. جهت رزرو وقت مشاوره با شماره ۰۹۱۲۸۳۹۴۴۸۳ تماس حاصل فرمائید.

«دادسرای نظام» اصطلاح دقیقی در نظام حقوقی ایران نیست، اما گاهی به اشتباه به جای یکی از دو مرجع زیر به کار می‌رود:

۱. دادسرای نظامی

مرجع رسمی و قانونی در ساختار قوه قضاییه است که به جرائم نظامیان (ارتش، سپاه، نیروی انتظامی و…) رسیدگی می‌کند.

مبنای قانونی: قانون دادرسی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران
وظیفه: رسیدگی به جرائمی که توسط اعضای نیروهای مسلح در حین انجام وظیفه یا به سبب آن ارتکاب یافته‌اند (مثل قتل، ضرب و شتم، فرار از خدمت و…)

۲. دادسرای انتظامی سازمان نظام پزشکی

گاهی در گفتار عامیانه به آن «دادسرای نظام پزشکی» یا «دادسرای نظام» گفته می‌شود.

مرجع رسیدگی به: تخلفات حرفه‌ای، اخلاقی و صنفی پزشکان و شاغلان حوزه سلامت
زیر نظر: سازمان نظام پزشکی
وظیفه: بررسی شکایات بیماران و پیگیری تخلفات پزشکی (مثل قصور، دریافت زیرمیزی، افشای اسرار بیمار و…)

عبارت «دادسرای نظام» باید روشن شود که منظور کدام مرجع است، چون ممکن است به اشتباه بین دادسرای نظامی و دادسرای انتظامی نظام پزشکی جابه‌جا استفاده شود.

مراحل شکایت در دادسرای نظامی (رسیدگی به جرائم نظامیان و کارکنان نیروهای مسلح)

۱. تهیه و تنظیم شکوائیه

• شکایت باید به صورت کتبی و با ذکر موارد زیر تنظیم شود:

  • مشخصات کامل شاکی و متهم (درجه، یگان خدمتی، شماره پرونده نظامی)

  • شرح دقیق جرم ارتکابی (با ذکر زمان، مکان و نحوه ارتکاب)

  • مدارک و مستندات (گواهی پزشکی، تصاویر، اسناد)

۲. تقدیم شکایت به مراجع ذیصلاح

• مراجع پذیرش شکایت:

  • دادسرای نظامی مستقر در پادگان‌ها یا ستادهای نیروهای مسلح

  • پلیس نظامی (برای جرائم ابتدایی)

  • فرماندهی یگان مربوطه (در موارد انضباطی)

۳. تحقیقات مقدماتی

• توسط بازپرس نظامی انجام می‌شود

• اقدامات تحقیقی:

  • استماع اظهارات طرفین

  • جمع‌آوری ادله و مستندات

  • معاینه محل

  • کارشناسی تخصصی (در صورت نیاز)

۴. صدور قرار تأمین کیفری

• در صورت وجود دلایل کافی، بازپرس ممکن است:

  • توقیف موقت متهم

  • تعهد کتبی با قول شرف

  • ضبط گذرنامه نظامی

۵. تشکیل پرونده و ارسال به دادگاه نظامی

• پس از تکمیل تحقیقات:

  • پرونده به دادگاه نظامی ۱ یا ۲ ارسال می‌شود

  • کیفرخواست صادر می‌گردد

۶. رسیدگی در دادگاه نظامی

• جلسات دادگاه با حضور:

  • قاضی نظامی

  • نماینده دادستان نظامی

  • متهم و وکیل مدافع (در صورت تمایل)

۷. صدور حکم

• احکام ممکن:

  • مجازات‌های انضباطی (توبیخ، تنزل درجه)

  • مجازات‌های کیفری (حبس در زندان نظامی)

  • مجازات‌های مالی (جریمه نقدی)

۸. اعتراض به رأی

• ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ:

  • به دیوان عالی کشور – شعب نظامی

  • یا دیوان عدالت اداری (در برخی موارد)

نکات مهم:

• مهلت رسیدگی: معمولاً سریع‌تر از محاکم عمومی

• حضور وکیل: اختیاری است ولی توصیه می‌شود

• محرم اسرار: کلیه کارکنان دادسرا موظف به حفظ اسرار نظامی هستند

این فرآیند با توجه به قانون رسیدگی به جرائم نیروهای مسلح و آیین‌نامه‌های داخلی هر نیرو ممکن است تفاوت‌های جزئی داشته باشد.

بازپرسی در دادسرای نظامی یکی از مهم‌ترین مراحل رسیدگی کیفری است که نقش کلیدی در کشف حقیقت و جمع‌آوری ادله دارد. در این مرحله، بازپرس نظامی به‌عنوان مقام قضایی مسئول تحقیقات مقدماتی، وظایف خاصی دارد که در ادامه به‌طور کامل برات توضیح می‌دم:

 وظایف و اختیارات بازپرس نظامی

• شروع تحقیقات مقدماتی: بازپرس با ارجاع دادستان یا در موارد اضطراری، به‌صورت مستقل تحقیقات را آغاز می‌کند.
• جمع‌آوری ادله: شامل بررسی صحنه جرم، بازجویی از متهم، شهود و مطلعان، و ضبط مدارک مرتبط.
• صدور قرار تأمین: مانند قرار بازداشت، کفالت یا وثیقه برای جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم.
• بی‌طرفی کامل: بازپرس موظف است بدون جانبداری، هم دلایل له و هم علیه متهم را بررسی کند.
• حفظ محرمانگی: تحقیقات مقدماتی محرمانه است و افشای اطلاعات توسط افراد دخیل در پرونده ممنوع است.
• ارجاع برخی اقدامات به ضابطان قضایی: در موارد خاص، بازپرس می‌تواند بخشی از تحقیقات را به ضابطان واگذار کند، ولی باید بر آن‌ها نظارت داشته باشد.

 تفاوت با دادسراهای عمومی

• بازپرس نظامی تابع مقررات خاص نیروهای مسلح است و با توجه به ماهیت نظامی پرونده‌ها، حساسیت بیشتری در رسیدگی دارد.
• در جرائم خاص نظامی (مثل فرار از خدمت یا افشای اطلاعات محرمانه)، بازپرس باید با دقت بیشتری عمل کند و گاهی از ضابطان نظامی برای تحقیقات استفاده می‌شود.

وظایف دادسرای نظامی به شرح زیر است:

1. تحقیق و بررسی جرائم نظامی:

• رسیدگی به جرائم ارتکابی توسط پرسنل نیروهای مسلح

• بررسی تخلفات نظامی و انضباطی

• تحقیق در مورد جرائم مرتبط با خدمت نظامی

2. تعقیب کیفری:

• صدور کیفرخواست برای جرائم مشهود

• تعقیب قضایی متهمان نظامی

• نظارت بر اجرای احکام کیفری

3. حفظ نظم و انضباط نظامی:

• رسیدگی به تخلفات انضباطی

• بررسی موارد نقض مقررات نظامی

• پیشگیری از جرائم در محیطهای نظامی

4. حمایت از حقوق نظامیان:

• رسیدگی به شکایات پرسنل نظامی

• بررسی تخلفات فرماندهان علیه زیردستان

• پیگیری حقوق قانونی نظامیان

5. همکاری با نهادهای نظامی:

• هماهنگی با فرماندهی نیروهای مسلح

• همکاری با پلیس نظامی

• تعامل با سازمانهای اطلاعاتی نظامی

6. رسیدگی به جرائم خاص:

• بررسی جرائم علیه امنیت ملی

• رسیدگی به جرائم مالی نظامی

• تحقیق در مورد تخلفات تسلیحاتی

7. نظارت قضایی:

• نظارت بر بازداشتگاههای نظامی

• کنترل اجرای احکام انضباطی

• بررسی قانونی دستورات نظامی

8. پیشگیری از جرم:

• ارائه پیشنهادات اصلاحی به فرماندهی

• برگزاری جلسات توجیهی حقوقی

• انتشار دستورالعملهای پیشگیرانه

دادسرای نظامی به عنوان بازوی قضایی نیروهای مسلح، نقش محوری در حفظ انضباط و اجرای عدالت در بدنه نظامی کشور ایفا میکند. این نهاد با ترکیب تخصص حقوقی و دانش نظامی، به جرائم خاص این حوزه رسیدگی میکند.

دادسرای نظامی یکی از نهادهای مهم در ساختار قضایی جمهوری اسلامی ایران است که به جرائم نیروهای مسلح و افراد مشمول صلاحیت این مرجع رسیدگی می‌کند. این دادسرا زیرمجموعه‌ای از دادگاه‌های نظامی کشور محسوب می‌شود و از لحاظ ساختار و وظایف، مشابه سایر دادسراها است، اما صلاحیت آن ویژه جرائم نظامی و انتظامی است.

در ادامه، مهم‌ترین وظایف دادسرای نظامی را شرح می‌دهم:

۱. تعقیب جرائم نیروهای مسلح

مهم‌ترین وظیفه دادسرای نظامی، تعقیب کیفری جرائمی است که توسط نظامیان یا کارکنان نیروهای مسلح ارتکاب یافته‌اند. از جمله:

ارتکاب جرائم عمومی (مثل سرقت، ضرب و جرح، قتل) توسط نظامیان
ارتکاب جرائم نظامی (مثل فرار از خدمت، عدم اجرای دستور مافوق، جاسوسی نظامی)
تخلفات انتظامی با ماهیت کیفری

۲. تحقیقات مقدماتی درباره جرائم نظامی

دادسرای نظامی مانند سایر دادسراها، مسئول انجام تحقیقات مقدماتی در خصوص جرائمی است که در صلاحیت دادگاه‌های نظامی قرار دارد. از جمله وظایف در این مرحله:

اخذ شکایت و گزارش تخلف
احضار و بازجویی از متهم یا شهود
جمع‌آوری ادله و مدارک جرم
صدور قرار تأمین (مثل بازداشت موقت، کفالت، وثیقه)
ارجاع پرونده به دادگاه نظامی در صورت احراز دلایل کافی برای ارتکاب جرم

 

۳. نظارت بر ضابطان نظامی

دادسرای نظامی بر عملکرد ضابطان نظامی نظارت دارد. ضابطان نظامی عبارت‌اند از:

فرماندهان، مسئولان، و افسران تحقیق در نیروهای مسلح که برای انجام امور تحقیقاتی و کشف جرم، وظیفه دارند با دادسرا همکاری کنند.

دادسرا موظف است اطمینان حاصل کند که این ضابطان:

بدون تبعیض و به‌طور قانونی عمل می‌کنند
از حقوق متهمان و شاکیان حفاظت می‌نمایند
تحقیقات خود را مطابق قانون آیین دادرسی کیفری و قوانین خاص نظامی انجام می‌دهند

۴. صدور کیفرخواست

در صورتی که دادسرا پس از انجام تحقیقات مقدماتی، وقوع جرم و انتساب آن به متهم را احراز کند، اقدام به صدور کیفرخواست می‌نماید و پرونده را برای رسیدگی به دادگاه نظامی ارسال می‌کند.

۵. اعمال نظارت قضایی بر بازداشتگاه‌ها و زندان‌های نظامی

دادستان نظامی موظف است از بازداشتگاه‌ها و اماکن نگهداری متهمان نظامی بازدید کرده و نسبت به رعایت حقوق قانونی متهمان و شرایط نگهداری آن‌ها نظارت داشته باشد.

۶. صدور قرارهای تعقیب یا منع تعقیب

در پایان تحقیقات مقدماتی، دادستان نظامی می‌تواند:

در صورت احراز وقوع جرم و کافی بودن دلایل، قرار جلب به دادرسی صادر کند.
در صورت فقدان دلایل کافی یا فقدان وصف مجرمانه، قرار منع یا موقوفی تعقیب صادر کند.

رسیدگی در دادسرای نظامی، تابع قانون آیین دادرسی کیفری نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و سایر مقررات خاص است. همچنین، در برخی موارد، صلاحیت رسیدگی به جرائم نظامیان در صلاحیت دادسرای عمومی نیست و صرفاً دادسرای نظامی صالح به رسیدگی است.

تفاوت بین دادسرا و دادگاه‌های نظامی با مراجع قضایی عمومی (غیرنظامی) در چند محور اصلی قابل بررسی است:۱. صلاحیت و حوزه رسیدگی**
– دادسرا و دادگاه نظامی:
– فقط به جرائم نظامی و امنیتی

یدگی می‌کنند.
– صلاحیت رسیدگی به جرائم اعضای نیروهای مسلح (ارتش، سپاه، ناجا، بسیح و سایر نیروهای نظامی و امنیتی) را دارند.
– برخی جرائم غیرنظامیان که مرتبط با امنیت ملی یا اسرار نظامی باشد نیز در این دادگاه‌ها بررسی می‌شود (مثل جاسوسی یا خرابکاری).

– مراجع قضایی عمومی:
– به همه جرائم عادی (جزایی، مالی، خانوادگی، حقوقی و…) رسیدگی می‌کنند.
– صلاحیت رسیدگی به جرائم غیرنظامیان و برخی جرائم نظامیان در موارد خارج از حوزه نظامی را دارند.

۲. ساختار و تشکیلات
– *ادسرا و دادگاه‌های نظامی:
– زیرمجموعه سازمان قضایی نیروهای مسلح هستند.
– قضات آن‌ها معمولاً از میان افسران قضایی نظامی انتخاب می‌شوند.
– ممکن است در برخی موارد، فرماندهان نظامی نیز در فرآیند قضایی نقش داشته باشند.

– مراجع قضایی عمومی:
– زیر نظر قوه قضاییه فعالیت می‌کنند.
– قضات آن‌ها از طریق آزمون قضایی و گزینش عادی انتخاب می‌شوند.

 

۳. آیین دادرسی و مقررات حاکم
– دادسرا و دادگاه‌های نظامی:
– تابع قانون رسیدگی به جرائم نیروهای مسلح و مقررات خاص نظامی هستند.
– رسیدگی‌ها ممکن است محرمانه باشد، به ویژه در پرونده‌های امنیتی.
– برخی جرائم نظامی فوریت دارند و رسیدگی به آن‌ها سریع‌تر انجام می‌شود.

– مراجع قضایی عمومی :
– تابع قانون آیین دادرسی کیفری و مدنی عادی هستند.
– دادرسی‌ها معمولاً علنی است، مگر در موارد خاص.

۴. نوع جرائم و مجازات‌ها
– دادسرا و دادگاه‌های نظامی:
– جرائمی مانند فرار از خدمت، تخلف انضباطی نظامی، جاسوسی، سوءاستفاده از تجهیزات نظامی و… را بررسی می‌کنند.
– مجازات‌ها ممکن است شامل حبس در زندان‌های نظامی، انفصال از خدمت، اعدام (در جرائم شدید امنیتی) و… باشد.

– مراجع قضایی عمومی
– به جرائمی مانند قتل، سرقت، کلاهبرداری، اختلاس، تخلفات اداری غیرنظامی و… رسیدگی می‌کنند.
– مجازات‌ها شامل حبس در زندان‌های عمومی، شلاق، جزای نقدی، اعدام (در جرائم عادی) و… است.

۵. تجدیدنظر و اعتراض به آراء
-دادسرا و دادگاه‌های نظامی:
– در برخی موارد، شورای عالی قضایی نیروهای مسلح یا دادگاه تجدیدنظر نظامی به پرونده‌ها رسیدگی می‌کند.
– فرآیند تجدیدنظر ممکن است محدودتر از سیستم عادی باشد.

– مراجع قضایی عمومی:
– آراء قابل اعتراض در دادگاه تجدیدنظر استان یا دیوان عالی کشور هستند.
– امکان فرجام‌خواهی و اعاده دادرسی در موارد بیشتری وجود دارد.

۶. دسترسی و شفافیت
– دادسرا و دادگاه‌های نظامی:
– معمولاً کمتر شفاف هستند و رسیدگی‌ها ممکن است غیرعلنی باشد.
– خانواده متهمان گاهی دسترسی محدودی به اطلاعات پرونده دارند.

– مراجع قضایی عمومی:
– به‌طور معمول علنی هستند، مگر در موارد خاص.
– دسترسی به پرونده‌ها برای وکلا و خانواده‌ها آسان‌تر است.

پیگیری پرونده در دادسرا و دادگاه‌های نظامی
فرآیند پیگیری پرونده در دادسرا و دادگاه‌های نظامی، به دلیل ماهیت خاص جرائم نظامی و امنیتی، با مراجع قضایی عمومی تفاوت دارد. در اینجا مراحل و نحوه پیگیری پرونده در سیستم قضایی نظامی را شرح می‌دهیم:

۱. شروع پرونده (شکایت یا گزارش تخلف)

• منشأ پرونده:

  • گزارش فرماندهان نظامی یا واحدهای اطلاعاتی.

  • شکایت همقطاران یا مافوق نظامی.

  • گزارش‌های محرمانه امنیتی (در جرائم امنیتی).

  • در برخی موارد، شکایت شخصی متضرر از جرم.

• ثبت پرونده:

  • پرونده در دادسرای نظامی محل استقرار یگان مربوطه تشکیل می‌شود.

  • در جرائم امنیتی، ممکن است پرونده مستقیماً در دادسرای ویژه نظامی (مثل دادسرای نظامی تهران) مطرح شود.

۲. تحقیقات مقدماتی

• توسط بازپرس نظامی:

  • بازپرس (که معمولاً یک افسر قضایی نظامی است) تحقیقات را آغاز می‌کند.

  • در جرائم امنیتی، سازمان‌های اطلاعاتی (مانند اطلاعات سپاه یا ارتش) نیز ممکن است دخالت داشته باشند.

• اقدامات قضایی:

  • صدور قرار بازداشت موقت (در جرائم سنگین مثل جاسوسی یا فرار از خدمت در شرایط جنگی).

  • جمع‌آوری ادله (شهادت همقطاران، بررسی مدارک نظامی، استنطاق متهم).

  • در برخی موارد، تحقیقات محرمانه انجام می‌شود.

۳. صدور کیفرخواست

• پس از تکمیل تحقیقات، دادسرای نظامی کیفرخواست صادر می‌کند.

• کیفرخواست به دادگاه نظامی ارسال می‌شود.

۴. رسیدگی در دادگاه نظامی

• تشکیل جلسات:

  • جلسات ممکن است غیرعلنی باشد، به‌ویژه در پرونده‌های امنیتی.

  • حضور وکیل بلامانع است، اما در برخی جرائم امنیتی، وکیل باید مورد تأیید نظامی باشد.

• روند دادرسی:

  • شهادت فرماندهان یا همردیفان متهم.

  • بررسی اسناد طبقه‌بندی‌شده نظامی (در صورت لزوم).

  • دفاعیات متهم (در برخی موارد محدودیت‌هایی وجود دارد).

• صدور حکم:

  • آراء می‌تواند شامل مجازات‌های نظامی مانند:

    • انفصال از خدمت

    • حبس در زندان‌های نظامی (مثل زندان اوین یا زندان‌های اختصاصی نیروهای مسلح)

    • در جرائم شدید (مانند خیانت یا جاسوسی)، اعدام

۵. تجدیدنظرخواهی

• مهلت اعتراض: معمولاً ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم.

• مرجع تجدیدنظر:

  • دادگاه تجدیدنظر نظامی (در سطح استان یا ستاد کل نیروهای مسلح).

  • در برخی موارد، شورای عالی قضایی نیروهای مسلح نیز می‌تواند رسیدگی کند.

۶. اجرای حکم

• اگر حکم قطعی شود:

  • مجازات‌های انضباطی (مثل تنزل درجه) بلافاصله اجرا می‌شود.

  • مجازات حبس در بازداشتگاه‌های نظامی اجرا می‌شود.

  • در صورت اعدام، پس از تأیید دیوان عالی کشور یا فرماندهی کل قوا اجرا می‌شود.

نحوه پیگیری وضعیت پرونده توسط متهم یا خانواده‌اش

۱. استعلام از دادسرای نظامی:

• به‌صورت حضوری با ارائه شماره پرونده.

• در برخی موارد، از طریق وکیل (اگر وکیل تسلیم دادگاه شده باشد).

۲. پیگیری از طریق یگان مربوطه:

• خانواده‌ها می‌توانند از طریق فرماندهی یگان متهم پیگیری کنند.

۳. سامانه‌های الکترونیکی (در صورت وجود):

• برخی دادسراهای نظامی سامانه استعلام دارند، اما معمولاً اطلاعات محدود است.

۴. درخواست ملاقات با متهم:

• در صورت بازداشت، باید از دادسرا یا زندان نظامی مجوز گرفت.

محدودیت‌های پیگیری پرونده‌های نظامی

• محرمانه بودن: بسیاری از پرونده‌های نظامی به‌ویژه در جرائم امنیتی، غیرقابل دسترس هستند.

• ممنوعیت افشا: خانواده‌ها ممکن است به اطلاعات کامل پرونده دسترسی نداشته باشند.

• نقش فرماندهان: در برخی موارد، فرماندهان نظامی در روند پرونده تأثیرگذارند.

تفاوت با پیگیری در دادگاه‌های عمومی

اگر پرونده‌ای در دادسرای نظامی دارید، توصیه می‌شود حتماً از وکیل متخصص در امور نظامی کمک بگیرید، زیرا فرآیند پیگیری این پرونده‌ها پیچیده و دارای محدودیت‌های خاص است.