اموال مجهول المالک به اموالی گفته میشود که مالک مشخصی ندارند یا مالک آنها ناشناخته است جهت رزرو وقت مشاوره با شماره ۰۹۱۲۸۳۹۴۴۸۳ تماس حاصل فرمائید.
اموال مجهول المالک چیست ؟
اموال مجهولالمالک، به اموالی گفته میشود که مالک مشخص و قابل شناسایی ندارند، اما قطعی است که دارای مالک هستند؛ یعنی مالک دارند، ولی هویت یا محل او برای دیگران (و گاه برای خود شخص در اختیار داشتن مال) نامعلوم و ناشناخته است.
آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک ۷/۱ _ دفتر وکالت
مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید
«مال مجهولالمالک، مالی است که مالک آن مشخص نیست ولی اصل وجود مالک برای آن معلوم است.»
مثال‌هایی از اموال مجهولالمالک:
-
پولی که به حساب شما واریز شده، ولی فرستنده‌اش ناشناس است و پیدا نمی‌شود.
-
کالایی که در جایی رها شده و از ظاهرش پیداست که صاحبی داشته، اما هیچ‌کس مالکیت آن را ادعا نمی‌کند.
-
ملکی که اسناد آن گم شده و مالک در اداره ثبت قابل شناسایی نیست، ولی به‌وضوح خصوصی بوده است.
-
اموالی که از متهمین یا متوفیان باقی مانده و وارث یا صاحب مشخصی ندارند.
تفاوت با سایر مفاهیم:
-
بی‌صاحب (مباح): مالی است که از ابتدا مالک نداشته، مانند زمین موات یا چوب‌های خشک جنگلی. این نوع مال ممکن است با احیاء یا قبض، ملک شود.
-
لقطه: مالی است که پیدا شده و مالک آن ناشناس است؛ لقطه در فقه یکی از مصادیق شایع مال مجهولالمالک است، ولی همه اموال مجهولالمالک لقطه نیستند.
حکم شرعی و قانونی:
-
تصرف در اموال مجهولالمالک بدون اجازه حاکم شرع یا ولی فقیه جایز نیست.
-
این اموال باید به مرجع صالح (دادستانی، دفتر ولی‌فقیه، یا نهادهای مرتبط) معرفی شده و تنها با اجازه آنها قابل مصرف یا واگذاری هستند.
حق انتفاع در اموال مجهول المالک :
حق انتفاع در اموال مجهولالمالک، موضوعی بسیار حساس و وابسته به حکم شرعی و قانونی است، زیرا این اموال صاحب دارند ولی هویت یا محل حضور صاحبشان مشخص نیست. در نتیجه، استفاده از این اموال بدون مجوز، حتی به‌صورت موقت و برای انتفاع، جایز نیست.
در ادامه به‌صورت دقیق‌تر توضیح می‌دهم:
اموال مجهول المالک
تعریف حق انتفاع:
حق انتفاع یعنی حق استفاده و بهره‌برداری از مال متعلق به دیگری، بدون اینکه مالکیت آن به استفاده‌کننده منتقل شود. مثل استفاده از خانه‌ای که متعلق به دیگری است، بدون فروش آن.
وضعیت حق انتفاع در مال مجهولالمالک:
-
اصل بر حرمت است:
چون مال دارای مالک است ولی او ناشناس است، طبق فقه اسلامی و قانون مدنی ایران، تصرف و انتفاع از این مال بدون اجازه، حرام و غیرقانونی است. -
لزوم اذن حاکم شرع:
برای اینکه بتوان از مال مجهولالمالک استفاده کرد (مثلاً آن را اجاره داد، در آن سکونت کرد یا با آن کسب درآمد نمود)، باید اذن از ولی فقیه یا نماینده او (مثل دادستان) گرفته شود. -
اگر از آن استفاده شده باشد:
اگر کسی به‌طور غیرمجاز از مال مجهولالمالک منتفع شود (مثلاً در زمین کشاورزی مجهولالمالک کشت کند)، از نظر شرعی و قانونی ضامن منافع است؛ یعنی باید معادل استفاده‌اش را به مالک واقعی (اگر پیدا شود) یا به بیت‌المال بازگرداند.
اموال مجهول المالک
مثال:
فرض کنید زمینی هست که مشخص است مالک خصوصی دارد، اما هیچ‌کس نمی‌داند کیست و در اداره ثبت هم سندی به نام کسی ثبت نشده. اگر کسی بدون اجازه وارد زمین شود و از آن برای زراعت یا سکونت استفاده کند:
-
حق انتفاع ندارد؛ یعنی استفاده‌اش نامشروع است.
-
باید پاسخگو باشد؛ چه در برابر دولت، چه در برابر مالک واقعی اگر بعدها پیدا شود.
در اموال مجهولالمالک، حق انتفاع وجود ندارد مگر با اذن شرعی. استفاده بدون مجوز، حتی بدون قصد تملک، حرام و موجب ضمان است.
این اموال در صلاحیت کدام دادگاه است ؟
رسیدگی به اموال مجهولالمالک، بسته به نوع مال (منقول یا غیرمنقول) و نوع اختلاف یا موضوع مطرح‌شده، در صلاحیت مراجع مختلف قضایی و اداری قرار می‌گیرد، اما به‌طور کلی پاسخ به این پرسش چنین است:
صلاحیت رسیدگی:
۱. اموال منقول (مثل پول، کالا، اشیاء):
-
اگر اختلاف یا دعوایی درباره اموال منقول مجهولالمالک وجود داشته باشد، رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی محل وقوع مال است.
-
اگر جنبه کیفری هم پیدا کند (مثلاً شخصی بدون مجوز از مال استفاده کرده باشد)، ممکن است موضوع در دادسرای عمومی و انقلاب مطرح شود.
۲. اموال غیرمنقول (مثل زمین و ملک):
-
اگر موضوع به ثبت ملک مجهولالمالک مربوط باشد، در مرحله اداری، اداره ثبت اسناد و املاک صلاحیت دارد.
-
اگر درباره مالکیت یا تصرفات اختلافی پیش آید، دادگاه عمومی حقوقی محل وقوع ملک صلاحیت رسیدگی دارد.
-
اگر جرم یا تصرف غیرقانونی رخ داده باشد، موضوع در دادسرای محل وقوع ملک بررسی میشود.
مرجع صادرکننده اذن تصرف در مال مجهولالمالک:
-
دادستان محل به‌عنوان نماینده ولی‌فقیه، در اغلب موارد مسئول رسیدگی به اموال مجهولالمالک است و می‌تواند اذن تصرف یا مصرف در امور عام‌المنفعه را صادر کند.
موارد خاص:
-
اگر شخصی بخواهد اجازه استفاده یا فروش مال مجهولالمالک را بگیرد، باید به دادستانی یا دفاتر نمایندگی مقام رهبری در استان مراجعه کند.
-
اگر اختلاف حقوقی بین چند نفر درباره تعلق مال وجود داشته باشد، دادگاه عمومی حقوقی محل مال مرجع رسیدگی است.
خلاصه:
-
برای اذن شرعی تصرف → دادستان یا نماینده ولی‌فقیه.
-
برای رسیدگی حقوقی به مالکیت یا دعوا → دادگاه عمومی حقوقی.
-
برای رسیدگی به جرایم احتمالی مرتبط با اموال مجهولالمالک → دادسرای عمومی و انقلاب.
-
برای ثبت املاک مجهولالمالک → اداره ثبت اسناد و املاک.
انواع اموال مجهول المالک :
اموال مجهولالمالک انواع مختلفی دارند که بر اساس ماهیت مال (منقول یا غیرمنقول)، نحوه پیدایش وضعیت مجهول‌المالکی و نحوه رسیدگی به آنها دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه مهم‌ترین انواع اموال مجهولالمالک را معرفی می‌کنم:
۱. بر اساس نوع مال:
الف) اموال منقول مجهولالمالک
مواردی است که مال فیزیکی یا نقدی است، و مالک آن ناشناس است، مانند:
-
پولی که به اشتباه به حساب شما واریز شده و فرستنده آن پیدا نیست؛
-
کیف یا گوشی گمشده‌ای که مالک آن شناسایی نمی‌شود؛
-
کالایی که بدون سند و مدرک رها شده یا در جایی پیدا شده.
ب) اموال غیرمنقول مجهولالمالک
املاکی هستند که صاحب مشخص ندارند ولی مشخص است که متعلق به شخصی بوده، مانند:
-
زمین یا ملکی که مالک آن فوت کرده و وراث آن ناشناخته‌اند؛
-
ملکی که در اداره ثبت هیچ سابقه‌ای ندارد و کسی برای آن ادعای مالکیت نکرده است؛
-
خانه‌ای قدیمی که سال‌ها رها شده و مالک آن شناسایی نمی‌شود.
۲. بر اساس نحوه رسیدگی:
الف) مجهولالمالک مدنی
این نوع اموال در فقه و قانون مدنی مطرح می‌شوند، و اغلب اموال منقول هستند.
ویژگی این اموال:
-
مالک دارند ولی ناشناس‌اند؛
-
باید با اذن ولی فقیه یا نماینده او (مثلاً دادستان) در آنها تصرف کرد؛
-
مثل پول‌های گمشده، اشیای پیدا شده و لقطه.
ب) مجهولالمالک ثبتی
این نوع در مقررات ثبت اسناد و املاک مطرح میشود و مربوط به املاک بدون مالک رسمی است.
ویژگی آنها:
-
املاک فاقد سند مالکیت یا با اسناد ناقص؛
-
به‌نام دولت ثبت می‌شوند اگر کسی ادعای مالکیت نکند؛
-
مثل زمین‌هایی در روستاها که کسی برای آن تقاضای ثبت نداده.
آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک ۷/۱ _ دفتر وکالت
مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید
۳. بر اساس منبع پیدایش:
-
لقطه: مالی که روی زمین یا مکان عمومی پیدا شده و مالک آن معلوم نیست.
-
ترک‌ه‌های بدون وارث مشخص: مال متوفایی که وارث یا وصی او شناسایی نمی‌شود.
-
اموال باقی‌مانده از محکومان یا زندانیان گمنام: اگر تا مدت طولانی برای آن تعیین تکلیف نشود.
-
ارث بلاوارث یا مجهولالمالک: که در نهایت به خزانه دولت منتقل میشود.
انواع اموال مجهولالمالک شامل مواردی از اموال منقول (مثل پول و اشیاء)، غیرمنقول (مثل زمین و خانه)، و بر اساس نوع رسیدگی (مدنی یا ثبتی) می‌باشند. تصرف یا استفاده از همه این اموال نیاز به اذن ولی‌فقیه یا مراجع قانونی دارد.
مراحل ثبت :
مراحل ثبت ملک مجهولالمالک در نظام حقوقی و ثبتی ایران، فرایندی است که به اداره ثبت اسناد و املاک این امکان را می‌دهد تا املاکی را که مالک آنها مشخص نیست، با رعایت قوانین و تشریفات قانونی به نام دولت یا متقاضی ثبت کند. این مراحل طبق قانون ثبت و آیین‌نامه‌های آن به‌صورت زیر انجام میشود:
اموال مجهول المالک
مراحل ثبت ملک مجهولالمالک:
۱. شناسایی ملک فاقد سند و مالک مشخص
-
ملک باید فاقد سابقه ثبت باشد؛
-
هیچ‌کس آن را به نام خود ثبت نکرده یا سندی ارائه نمی‌دهد؛
-
معمولاً در بازرسی‌های میدانی، توسط مردم یا سازمان‌های دولتی گزارش میشود.
۲. درخواست ثبت توسط متقاضی یا دولت
-
شخص حقیقی، حقوقی یا یک نهاد دولتی می‌تواند برای ثبت ملک اقدام کند؛
-
باید درخواست ثبت را به اداره ثبت محل ارائه دهد؛
-
مدارک و نقشه‌های وضع موجود ملک ضمیمه میشود.
۳. اعلام و آگهی عمومی (آگهی نوبتی)
-
مشخصات ملک و حدود آن در قالب آگهی رسمی منتشر میشود؛
-
در روزنامه رسمی کشور و محلی منتشر میشود؛
-
مدت اعتبار آگهی برای اعتراض معمولاً دو ماه است.
۴. رسیدگی به اعتراضات احتمالی
-
اگر کسی در مهلت قانونی اعتراض و ادعای مالکیت کند،
پرونده به هیئت حل اختلاف ثبتی یا دادگاه حقوقی ارجاع میشود؛ -
در صورت اثبات ادعا، ملک به نام معترض ثبت میشود.
۵. عدم مراجعه یا اعتراض
-
اگر در مهلت قانونی هیچ‌کس ادعای مالکیت نکند،
ملک مجهولالمالک تلقی میشود و فرایند ادامه می‌یابد.
۶. ثبت به نام دولت یا نهاد دولتی مرتبط
-
اگر متقاضی ثبت یک نهاد دولتی باشد (مثل منابع طبیعی، راه و شهرسازی، جهاد کشاورزی و…)،
پس از طی مراحل، ملک به نام آن نهاد ثبت میشود؛ -
در غیر این صورت، به نام دولت جمهوری اسلامی ایران ثبت میشود.
۷. صدور سند مالکیت رسمی (سند تک‌برگ)
-
در پایان فرایند، سند رسمی مالکیت (سند تک‌برگ) برای ملک صادر میشود؛
-
ملک در دفتر املاک اداره ثبت ثبت می‌گردد.
نکات تکمیلی:
-
چنانچه بعد از ثبت، مالک واقعی شناسایی شود،
می‌تواند با مراجعه به دادگاه حقوقی تقاضای ابطال سند و احقاق حق کند؛ -
مالکیت دولت در این املاک، قطعیت ندارد و همیشه در معرض بازگشت به صاحب واقعی است، در صورت اثبات.
حکم مجهول المالک رهبری چیست ؟
حکم مقام معظم رهبری (حضرت آیت‌الله خامنه‌ای) در مورد اموال مجهولالمالک به‌طور خلاصه این است که:
تصرف در اموال مجهولالمالک بدون اجازه حاکم شرع (ولی فقیه) جایز نیست، و افراد موظف‌اند این اموال را با اذن ولی فقیه در راه مناسب مصرف کنند یا به دفتر نمایندگی ایشان تحویل دهند.
اصل حکم فقهی رهبری:
بر اساس فتاوای حضرت آیت‌الله خامنه‌ای:
«اگر مالی پیدا شود که صاحب آن ناشناس باشد و دسترسی به او ممکن نباشد، این مال مجهولالمالک است و تصرف در آن، بدون اجازه ولی فقیه جایز نیست. این مال باید به دفتر ولی فقیه یا نماینده مجاز او (مانند دادستان) تحویل داده شود، یا با اجازه کتبی آنها در امور خیریه مصرف شود.»
چند نکته مهم از دیدگاه رهبری:
-
مالکیت محفوظ است:
این اموال، اگرچه صاحبشان ناشناخته است، اما مالک دارند؛ بنابراین حکم مال دیگران را دارند. -
تصرف بدون اذن حرام است:
حتی نگه‌داشتن، استفاده کردن یا مصرف مال بدون مجوز، غصبی و حرام است. -
وظیفه مؤمن:
فرد مؤمن باید این اموال را تحویل دهد یا اجازه شرعی برای مصرف آنها دریافت کند. -
نحوه کسب اجازه:
از طریق دفاتر استفتائات رهبری، دفاتر نمایندگی ولی فقیه در استان‌ها، یا دادستانی کل کشور می‌توان مجوز لازم را دریافت کرد.
مثال:
-
اگر کسی کیف پولی پیدا کند و صاحبش را پیدا نکند، نمی‌تواند آن پول را برای خودش مصرف کند؛ باید آن را به حاکم شرع یا نماینده‌اش تحویل دهد.
-
اگر ملکی شناسایی شود که صاحب آن گمنام است و هیچ مدرک مالکیتی ندارد، برای استفاده یا فروش آن باید اجازه ولی فقیه کسب شود.
حکم رهبری درباره اموال مجهولالمالک مطابق فقه شیعه، این است که:
-
تصرف در آن بدون اذن، جایز نیست؛
-
وظیفه شرعی تحویل، نگهداری یا مصرف با اجازه ولی فقیه است؛
-
این حکم حتی شامل استفاده موقت یا نفع بردن جزئی هم میشود.
آدرس ما : تهران _ خیابان انقلاب _ نرسیده به میدان فردوسی _ کوچه نیائی _ پلاک ۷/۱ _ دفتر وکالت
مسیر از راه حمل و نقل عمومی : شما با استفاده از ایستگاه مترو ی فردوسی میتوانید آسان تر به دفتر وکالت ما تشریف بیاورید